Riechemer Episode

Jo, vorem erschte Weltchrieg isch Rieche no e richtig Dorf gsi mit sine bsundere Eigeartigkeite. — So het domols fascht jede fünfte Riechemer e übername kha, Lymerli, Hätzli, Blettlipfyfer, Bälum, Heuel, Gräßerli, Schnyder-Adams, Brosi-Meie, Eitel-Baron, Löchlichlemmer, um nume e paar d'sage. — Aber au vor de Dorfschöne het me nit hait gmacht, so het me drey Maitli us em Oberdorf, will sie so stolz durch's Dorf durab stolziert sin «Kokgätterli» gheiße, — e luschtige übername, schad s'git so öppis nümme. —

Jä, i soll jo Gschichtli verzelle —, do chunt mr eis vom Eitel-Baron in Sinn, er isch Bammert gsi. — E Schuelkamerad, dr Otti, het zwe Chüngel zum Geburtstag griegt, dr Schorschi und i hän die Chüngel bewunderet, es sin zwei Schwyzerschäkke gsi. Mir drey Sachverständige hän gwärweist, wie me die Chüngel au im Winter fuettere cha. Do sait dr Schorschi: «Mit Durlips, i weiß im Moos e große Acher voll Durlips, dort chönne mr hole.» — Gesagt getan, mir nämme zwe Säck

und mis Leiterwägeli und walze ab in's Moos. Dort acho sin mr gly an d'Arbet, aber bald drufabe «hörnlets», dr Schorschi haut's wie's Büsiwätter ab und hinter uns bede «Tapfere» stoht dr Eitel-Baron mit sym Bammertstäcke. — Do blibe und ablade, schreyt er is a und het jedem no e Tracht Prügel gä. — Es het domols kei Polizei-Rapport, kei Jugend-Staatsanwalt, kei Jugend-Gricht, oder wie's jüngst Mode worde isch, kei «Strofschuß» brucht und gä, wenn me an dr Schneugi gsi isch. —

Jä und dr Bälum, er isch im alte Schopfgässli gwohnt. Dr Bälum isch e große baumstarke Ma gsi, er isch taubstumm gsi, alli Dorfchinder hän ihn gfürchtet. — Mir drey Lusbuebe hän em aber doch emol e Streich g'spielt. Mr hän im Hofigang, es isch e Schopf gsi, doher au dr Name «Schopfgässli», e Wöschseil gspanne, so e Handbrei ti überm Bode, derno sin mr hintere in Garte an Zwetschge-Schneugi. Wo-nis dr Bälum gseh het, isch-r wie e wilde Ma zuem Hus us und eus noch —, mir sin wie d'Hase drvo und über's gspannti Seil gummt, nur dr Bälum het's nit gseh und es het ihn dr lange Weg uf e Bode use glegt.

All Johr im Jänner und Hornig isch es Mode gsi, daß me mit selber g'schnitzte Stiefel-Chläppere us Akkazieholz — am End het me se e bitz abbrennt, domit sie besser töne — im-ene Buebezügli durch Gässli zöge isch, so au immer durch's alti Webergäßli, wo am Ecke Rößligaß-Webergäßli s'Schnyder-Adams gwohnt hän. Dr Sohn isch e Böse gsi, er het jedesmol gschumpfe und isch is mit em Bäse oder mit em Stäcke no grennt. E Buebe-Streich isch scho lang fällig gsi, und so hämmer emol am e Obe bi Dunkelheit e churzi Leitere, wo dort gstande isch, an d'Chuchi-Tür aneglähnt vo usse, die Chuchi-Tür isch grad dr Husigang gsi vom Webergäßli her, uf die Leitere hän-mr Räbwelle bige und drno sin mr gange und hän uf dr Fenstersimse vo dr Stube, in dr Stube sin alli Schnyder-Adams um dr Tisch gsesse, e «Frosch» azunde. — Alli Schnyder-Adams sin ufgsprunge und notürlich dr bös Sohn het is welle no, durch Chuchi-Tür —, aber die ganzi Leitere mit de Räbwälle isch gegenen cho in d'Chuchi — un der isch drunter gläge. — Mir hän vo's Wenk-Fredis große Schüre us, dort sin mr versteckt gsi, zuegluegt und gwartet bis d'Luft suber gsi isch.

So geb's us miner Schuelbuebezyt no viel verzelle —, mr sin halt Lusbuebe gsi, wenn me-nis verwütscht het, het's e Tracht Streich gä. — Ob sie gnutzt hän? i glaub jo und nei. —

Leider sind die Buebejohre viel z'schnell z'End gange, denn bald isch dr ersti Weltchrieg cho. — Es isch dr erst August gsi 1914.

D'Vorbereitige für Bundesfyr sin scho tröffe gsi, dr Herr Oberst Heusser, er isch dr Direkter vo dr Taubstumme-Anstalt gsi, het d'Asproch solle halte, doch d'Fyr het muesse abgseit werde, denn scho sin Soldate an Grenze bi Rieche im Amarsch gsi und zwar e Kompagnie vom Basler-Landstrum-Bataillon 51. — Kircheglocke hän glütet zuem Geburtstag vo eusere liebe Schwyz, i seh hüte no die Manne mit de lange Mäntel, mit dr rote Armbindi mit em Schwyzerchrüz am linke ärmel, mit Schnäuz und teils mit Bärt, mit ihre chleine Tschakko, wo dr Rand z'ringsume gange isch, mit ernste und pflichtbewußte Gsichter. — I möcht glaube, daß die Landsturm-Manne au e große Ateil gha hän, daß euser Vaterland vom Chrieg verschont blibe isch. Uf alli Fäll denk ich immer in Hochachtig an die alte Landsturm-Soldate. — Für uns Buebe isch es e Erlebnis gsi, vo dene Soldate e rechti SoldateSuppe überscho. — Dr Landsturm isch derno vom Basler Landwehr

Bataillon 144 und s' Bataillon 144 vom Fryburger Uszug-Bataillon 13 abglöst worde, das unterem Kommando vom Herr Mayor Etter vo Basel gstande isch. —

In dr Schuel hän mr herrlichi Zyte gha, will au fast alli Lehrer als Soldat an Grenze hän muesse goh. I bi domols ins «Unteri-Rölleli», s'hütigi Realgymnasium an dr Rittergaß z'Basel gange. Mr hän bis zuem Neujohr nur no zwo Stund Schuel gha im Tag. Ei Tag Turne und Rechnen und dr ander Tag Turne und Dütsch, bim Herr Alfred Rieder, unserem damaligen Klasse-Lehrer. Schuelufgobe hets keine gä, so isch is viel Freizyt blibe. I bi fast all ander Tag zue min Brueder Ruedi, wo als Guide in dr Guide-Schwadron 11 Dienst to het, mit em Velo uf Arlese (Arlesheim) gfahre und han em ghulfe d'Stiefel und s'ander Züg putze. In dr gliche Schwadron si vo Riehe noch dr Sulzer Dölfi, dr Baumgartner Päuzi und vom Surinam dr Stobler Emil gsi. —

Dr Chrieg isch bald an d'Schwyzergrenze cho, me isch z'obe an Usserberg ufe und het ins Elsiß abegluegt, denn Franzose sin scho Mitte August vo Beifort us gege Mülhuse vorgstoße; es het d'Schlacht vo Mülhuse stattgfunde, und me het in dr Dunkelheit guet s'Miindigsfür von de Kanone gseh. Me het aber au gseh, wie die Dütsche jedi Nacht über dr Tülligerberg Verstärkig ins Elsiß brocht hän. Bis Unter-Tüllige hän Liechter an de Wäge und Kanone brennt, dort sin sie denn abglöscht worde, daß sie nit vom «Find» im Elsiß gseh worde sin. Im Oktober 1914 isch me uf Wil an d'Grenze zöge, um dort dr erschti dütsche Soldat in feldgrauer Uniform azluege. E dütsche Landwehr-Ma in dr neue Uniform —, nümmi in dr schmucke alte blaue Uniform mit dr glänzige Pickelhube, sondern grau wie d'Stroß mit mene graue überzug über sie Tschakko.

E nett's Erlebnis isch mr no in Erinnerig, wo 1914 d'Stette an dr Grenze Soldate-Wiehnacht gfiert worde isch. Es isch e große Tanne grad bim Grenzstei ufgstellt worde und mit Cherzli geschmückt. Unseri Soldaten und die dütsche Soldate, wo an dr Grenze ihre Poste gha hän, hän Päckli mit Rauchware und öppisem Nützlichem griegt. Dr Herr Oberst Bühl, Platz-Kommandant vo Basel und e dütsche alte General hän e churzi Asproch ghalte, Soldate und mir alli hän zuem Schluß gemeinsam «Stille Nacht — heilige Nacht» gsunge, mit däm isch die eifachi, aber bsinnlich schöni Wiehnachtsfyr fertig gsi, und denn sin mir Heim gange und sin z'fried gsi.

Die Chriegsjohr sin langsam vorbi gange, e Rationierig hets dort nonig gä, es isch au e Mängs knapp worde und me het sich selber muesse helfe. Hie und do isch e dütsche Soldat uf dr Poste gfiert Wörde, däm's s'Chriegere worschienlich verleidet gsi isch, und dä als Deserteur in dr Iserne-Hand oder im Stettfeld, oder im Schlipf z'Nacht über Grenze in d'Schwyz gflohe isch.

Wo denn 1918 dr Chrieg umme gsi isch, sin wieder viel Dütschi, die als Soldat in dr dütsche Armee gsi sin — i glaub me hets sie domols gheiße «Kaiserliches Heer» — zruck cho in d'Schwyz. Die wo z'Rieche über Grenze cho sin, hän nit grad heim chöne zur ihre Familie, sie sin richtiger Wys z'erst in's Burgschulhus in Garantäne cho, wäge eventueller Süche-Gfohr, es isch sicher recht gsi eso. — Mager, verlust und verlumpt sin die arme «Kämpfer für Kaiser und Vaterland» do gstande und sin froh und dankbar gsi für jedi Chleinigkeit und für das, daß sie wieder deheim sin in unserer ruhige Schwyz. Viel Freudeträne sin gloffe, wil Fraue und Müttere nach lange angstvolle Johre ihre Ma oder ihre Sohn wieder gseh hän.

Dr Schluß vom erste Weltchrieg isch wie e groß Gwitter über Europa. Scho 1917 isch's Zarerich in Rußland usradiert worde, 1918 isch's dütschi und's österrichisch-ungarisch Kaiserreich zämmebroche. Revolution isch in dene ehemalige Fürstenrich usbroche, Kaiser und Fürste sin abgsetzt worde. — Au bi eus in dr Schwyz hei domols so e paar Weltverbesserer welle d'Bundesverfassig umstürze und die «Räte-Republik Schweiz» usriefe, me heißt's dr General-Streik. — Dä General-Streik isch mir in ganz bsundere Errinnerig, han i doch dort mi liebe Brueder Ruedi, dr hoffnigsvolli Sohn vo mini Eitere, verlöre, dä als Guide im Ordnigsdienst si jung Lebe verlöre het; er isch in Rieche mit alle militärische Ehre beerdigt worde. — Während dem General-Streik bin i als sechzehnjährige Bursch Meldeläufer vom Platz-Kommando Rieche zuem Platz-Kommando Basel gsi. — Acht Tag hets keine Zytige gä, drno isch das soginannte «Nationale-Bulletin» usgä worde. I ha mi den auch als Zytigsverträger beteiligt, und do het mi emol Eine im Oberdorf, wo's politisch Heu uf dr andere Bühni gha het, Zytige weggrisse und in siner Stube igschperrt. I ha mr überlegt wie ich us dere Musfalle use chumm —, i ha's Fenster ufgmacht und seh, daß e Chänelrohr grad nebenem Fenster vom erste Stock in Garte abegoht, und so bin i denn am Chänelrohr usem erste Stock abegrutscht und was gisch was hesch ins Gmeinhus grennt, wo dr Kommando-Poste vo de Ordnigstruppe gsi isch. Dä roti Bursch hän si drno gholt, und er het muesse zwischen zwei Bajonett durch's Dorf in's Gmeinhus abelaufe. Er lebt hüte no, isch aber wie vieli vo dene ehemalige Weltverbesserer e ruehige und brave Schwyzerbürger worde und het im letzte Weltchrieg als treue Bürger si Ma gstellt.

1919 het's nonemol ufgflaggeret, es isch dr nünzehner General-Streik usgruefe worde, aber Dank vom rasche und energische Igriffe von euse brave Soldate isch dä Spuk bald z'End gsi und alles isch wieder in alter, gueter und bewährter Ornig gsi.

Derno sin zwanzger Johre cho, s'dütschi Geld isch jede Tag weniger wert worde, me het zuem Schluß vo deren Invlation für e Becher Bier Milliarde zahlt, aber dr Weltfriede isch do gsi und alli sin drüber froh gsi und drmit isch au scho wieder dr jugentliche übermuet cho —, au bi mir. —

Do denk i an e luschtig Erlebnis. — Uf em alte Gambrinus het dr Blocher Schorsch nebe siner Metzg au no gwirtet. — E bekannte Riechemer het do emol usem Schorsch siner Schol e Schunke gholt und het en uf e Wirtstisch glegt. Er sait zuem Schorsch, du chöntisch in diner Wurst-Chuchi dä Schunke choche, er isch vo eus deheim. Dr Blocher-Schorsch isch iverstande gsi und het in sim schwöbische Dütsch gsait: «Freili, freili das mach i scho, und wenn Du mi derzu eiladsch, so stift i derzu Saufe.» — Dä Schunke isch gchocht worde und öppe nachere Stund het dä Feschtschmus agfange. — Wie's so goht, me het gesse, trunke und Sprüch gmacht. — Wo Platte putzt gsi isch und mir Büch voll gha hän, sait dr «Schunke-Stifter» zuem Schorsch: «Du, dä Schunke hesch aber fein ibeizt und gräucht.» — Dr Schorsch springt uf und rennt in sie Schol use und chunt denn mit mene güggelrote Chopf ine und schreit is a: «Ihr Lauskerl macht, daß ihr rauskommt, dr Schunke habt ihr mir abghängt, und gsoffe habt ihr auch noch gratis!» Mir hän alli glacht und hän die «gastlichi» Stätt verlo. — Nach em Blocher-Schorsch isch den dr Winter Kari Wirt uf em Gambrinus worde, das isch also im alte Gambrinus gsi, do isch no uf dr SchmiedgaßSyte e Gartewirtschaft gsi. Dr Winter Kari, er het gern Sprüch gmacht, het si Gartewirtschaft immer mit Blueme schön dekoriert gha; uf jedem Tisch isch e Bluemestöckli gstande. Am e schöne Obe, nach dr Singstund sin mr zuem Winter Kari gange. Im Wirtstischpalaver chunt is die Idee, mr chönt emol au d'Schmiedgass wie im Winter Kari si Gartewirtschaft schmücke. Mr hän bi eus im Durchgang gluuschtered, bis Polizei-Nachtpatrouille in Poschte ine isch. — Denn sin mr in dä Garte ine düselet, hän Tisch und Stuehl gholt und se uf dr Schmiedgaß bis zuem Webergäßli verteilt ufgstellt. — Uf jede Tisch hän mr o e Blumestöckli gstellt, e schöne Ablick. — Drno sin mr zue mir in mi

Mansardezimmer ufe und hän dort gwartet, bis die zweite PolizeiNachtpatrouille usem Poschte ihre Dienst aträte het. — O— je! hän die Auge gmacht und hän die muesse schaffe, denn kei Mensch isch mehr umegsi, und sie hän doch muesse die Stroß rume. —

Mr hän's zue sälber Zyt immer e chli mit dr Polizei gha —, do chunt mir grad in Sinn, au emol nachere Singstund sin mr zue mir Heim. — I bi domols früsch ghürotet gsi und ha bim Dettwiler Willi gwohnt. In mym Chäller hän mr no e Schluck Wy trunke, drbi isch gsi dr EgerWerni. Dr Eger-Werni sait uf eimol, loset holet e Zaine, i hock denn dri und dir traget mi vor Poste-Tür und lütet. — Gesagt getan, i ha e Wöschzaine gholt, dr Werni isch dri ghockt und mir hän nen Schmiedgaß abtrait. Bim Poste hän meren uf dr Ochsbrunne-Rand ufegstellt, am Poschte glütet und denn ab was gisch was hesch. — Dr Werni, dä Dübel het sich gkehrt in dr Zaine und isch in Brunne-Trog ine gfloge und Polizei het en use zöge. — I ha domols e Rößli gha, dr Stall han i bis Tanner-Heiris gha. — Wo i am andere Morge früeh bi goh mi Frou-Frou fuettere, stoht euse Wöschzaine an dr Stalltür. I ha dere Sach nit traut und denkt, die Zaine stoht mir do wohl und bi denn ohni Zaine wieder Schmidgaß uf — i ha scho gmerkt, daß sie im Polizei-Poste hinterem Vorhängli luege, öb ich die Zaine heimtrag. — Er het se aber nit heimtreit, au z'Mittag nit, au z'Obe nit, au dr ander Tag nit. — Am dritte Tag bringt denn dr Wachmeister Kistler die Zaine mym Vatter und sait: «I glaub die Zaine isch Euch.» Dr Vatter, wo vo mir vo däm Streich erfahre het, sait zuem Kistler: «I weiß es nit, i mueß scho mi Frau froge und die isch jetz grad nit do.» —

Im Chänelgäßli, dort wo hüt no das alt Hus vom Paul Wenk-Löliger am Gmeiparkplatz stoht, hän domols s'Marti-Miggers gwohnt. Zw e Brieder vom Migger, dr Willi und dr Ernstli hän hie und do taglöhneret. Do het se emol dr Stump-Heuberger zuem Wellemache agstellt. Am Morge am halber siebeni hän sie sich gmäldet, und Frau Stump, e gueti Frau, het scho e große Chratte mit em z'Nüni, mit em z'Mittag und em z'Zobe parad gha. — Die Beide sin denn mit däm Chratte abgwalzt in Kräbstäschebode zuem Wellemache. — z'Fyrobe sin sie mit em leere Chratte z'ruck cho und dr alti Herr Stump het se gfrogt: «Was hän dr hüt g'schafft ihr zwe?» — Dr Willi sait: «I ha drey Welle gmacht.» — «Was», sait dr Stump, «drey Welle, und was hesch du gemacht Ernstli?» — dr Ernstli, er isch nit dr Hellseht gsi und het immer glacht, sait verschmitzt: «Ich ha se zeit und bige.» — Jä nu, es isch halt gsi wie hüte, au nit dr Hellseht git mängmol e gscheyti Antwort. —

Dr Eger-Migger, dr «Spenglermeister-gschwind» het emol muesse amene Hus e Chänelrohr flicke und kheyt ab dr Leiter abe. Dr Lehrbueb het sofort gruefe um Hilf und e hilfsbereiti Magd het im Migger e Glas Wasser no bracht. — Wo dr Migger e Schluck gno het, sait er denn: «Wie hoch mueß me obeabe-kheye bis me e Zweierli Wy griegt?»

Jo, so gebs no mängs z'verzelle, aber i glaub für hüte tuet's — also Theo e andermol, und e Grueß an d'Frau. —